Frank de Boer probeert Ajax attractief, aanvallend voetbal te laten spelen in een 4-3-3 systeem met de punt naar achteren. Eind vorig seizoen betaalde deze speelwijze zich uit, maar zondag zagen we hoe de door Johan Cruijff ingefluisterde speelwijze momenteel te hoog gegrepen is. Ironisch genoeg zorgden juist de aankopen, die deze zomer gehaald werden om een paar stappen vooruit te zetten, ervoor dat Ajax een paar stappen terug moest zetten.
Opbouw
Ongeveer een jaar geleden besloot trainer Frank de Boer naar aanleiding van een gesprek met Johan Cruijff zijn speelstijl om te gooien. Cruijff overtuigde hem ervan dat 4-3-3 beter uitgevoerd kan worden met de punt naar achteren, dan met de punt naar voren. De landstitel zal De Boer in zijn idee bevestigd hebben dat dit het ei van Columbus was.
In de laatste maanden van het seizoen dat afgesloten werd met de landstitel speelde Ajax met een middenveld met Vurnon Anita (punt naar achteren), Demy de Zeeuw (rechtsmid) en Christian Eriksen (linksmid). Middenvelder Siem de Jong werd in de spits geposteerd, waaruit hij veelvuldig inzakte. Met De Zeeuw, Eriksen en Sulejmani had Ajax spelers met diepgang, die vervolgens opdoken in de zone die De Jong achterliet. Het maakte de Amsterdammers tot een lastig te bespelen ploeg.
Dit seizoen wilde De Boer doorselecteren op zijn middenveld. In het voorgaande seizoen was Anita in de punt naar achteren de man geweest die verantwoordelijk was voor de opbouw van achteruit. De Boer veronderstelde dat Theo Janssen dit veel beter kon en hij haalde de middenvelder uit Twente. Janssen komt echter loopvermogen en verdedigende kwaliteiten tekort om de positie voor de verdediging goed in te vullen. De Jong nam de positie van De Zeeuw over, waardoor er ruimte kwam voor Sigthorsson in de spits.
Daarmee namen de problemen voor Ajax in de opbouw toe. Sigthorsson maakte zich niet aanspeelbaar zoals De Jong dat deed en het middenveld verloor zijn balans, doordat De Jong vaak bijna naast Sigthorsson opdook, waardoor de ruimtes die Janssen moest belopen alleen maar groter werden.
Sindsdien zoekt Ajax naar de juiste balans op het middenveld, maar die is nog lang niet gevonden. Het grootste probleem is nog steeds Janssen, die alle kwaliteiten mist om op het huidige Ajax-middenveld te staan. Hij is niet aanspeelbaar met een man in zijn rug, heeft een te grote draaicirkel, heeft weinig gevoel voor ruimtes, een beperkt loopvermogen en is zelden aanspeelbaar in de opbouw. Enoh is een prima breker, maar niet de man van de geniale pass. Doordat hij de bal ook niet kwijt kan bij zijn andere middenvelders, heeft het geen zin om hem aan te spelen.
Dat levert de problemen op die te zien zijn in de bovenstaande afbeelding. Centrale verdediger Ricardo van Rhijn loopt met de bal het middenveld in, maar daar is geen enkele Ajacied te vinden. Janssen sjokt ergens rond op de libero-positie, Enoh is alles behalve aanspeelbaar en de enige middenvelder met beweging in zijn spel, Eriksen, heeft de diepte gezocht. Gevolg is een middenveld dat slechts bezet wordt door Feyenoorders.
Als iedereen de juiste posities zou innemen, zoals hierboven uitgetekend, dan zou Van Rhijn via rechtsback Anita of middenvelder Enoh één van de twee vrijstaande aanvallende middenvelders in kunnen spelen, waardoor je onder de druk van Feyenoord uitkomt. Dit gebeurde echter maar zelden.
Nadat Van Rhijn balverlies heeft geleden blijkt pas echt hoe slecht de veldbezetting van Ajax was. Meteen was Feyenoord weg met vijf man, terwijl van Ajax slechts Van Rhijn, Janssen, Vertonghen en doelman Vermeer zich achter de bal bevinden. Ditmaal speelde Feyenoord het niet goed uit, maar gedurende de wedstrijd zouden dit soort situaties constant gevaarlijke situaties opleveren.
In balbezit
Doordat de opbouw, vanwege een gebrek aan afspeelmogelijkheden, veroorzaakt door slecht positiespel, traag verloopt, lopen bij Ajax in balbezit vaak veel spelers voor de bal. Dit zou uiteindelijk de gelijkmaker opleveren.
Na een goede uitbraak van Ajax, waarbij Sulejmani uiteindelijk stuit op Mulder, vindt een duel plaats op het middenveld, waar centrale verdediger is ingeschoven. Op dat moment moet op zijn minst Blind zich achter zijn centrale man bevinden, om de ruimte in het centrum af te dekken. Hij staat echter zo opgesteld dat hij altijd te laat is. Linksmid Theo Janssen wandelt ondertussen rustig in de spits, terwijl rechterspits Sulejmani zich nog buiten het beeld bevindt.
Vertonghen, die overigens ijzersterk speelde, verliest voor het eerst in de wedstrijd een duel en direct heeft Feyenoord een overtalsituatie. Nog schrijnender is dat de hele linkerzone onbezet is. Via die zone gooit Feyenoord uiteindelijk de bal voor, waarna John Guidetti van achteren wordt aangevallen door de terugsprintende Vertonghen en een penalty versiert.
Daarna verloor Ajax pas echt de grip op het duel. Steeds vaker gingen spelers totaal uit hun positie lopen en de middenvelders wilden de bal absoluut niet meer hebben, waardoor de centrale verdedigers in de opbouw de bal slechts aan elkaar kwijt konden. Wanneer ze wel het middenveld wisten te vinden, leidde dat al snel tot balverlies en gevaarlijke situaties op de counter. Dit valt het zwalkende middenveld veel meer aan te rekenen dan de verdediging, die simpelweg geen opties had.
Feyenoord speelde hier op haar beurt handig op in, door vroeg druk te zetten, waardoor Ajax niet meer van zijn eigen helft afkwam met balbezit en de middenvelders van Ajax, die toch al te weinig vertrouwen hadden om de bal te vragen met een man in hun rug, beperkt werden in hun bewegingsruimte. Feyenoord won onder leiding van Jordy Clasie de slag op het middenveld, en daarmee ook de wedstrijd.
Frank de Boer heeft een ideaal voor ogen. Een visie. Dat is prijzenswaardig, maar hij lijkt zelf niet te begrijpen wat er nodig is om zijn ideaalbeeld te verwezenlijken. Daar komt nog bij dat het soms niet zo dom is om, gezien de omstandigheden (veel blessures en individuele kwaliteiten eigen spelers), eens een concessie te doen aan je speelwijze.
Koeman profiteert optimaal
Al het hele seizoen heeft Ajax meer balbezit dan haar tegenstanders, zo ook zondag in de Kuip. Maar opnieuw mocht het niet baten. Terwijl de naïeve speelwijze van De Boer draaide om balbezit, liet de ervaren Koeman zijn team counteren, zo tonen de statistieken. De spelers die bij Ajax het meest aan de bal waren, zijn centrale verdedigers Ricardo van Rhijn en Jan Vertonghen. Goede voetballers, maar aanvallend maken zij niet het verschil. De spelers die dat verschil wel kunnen maken, worden zelden bereikt in de juiste positie.
Bij Feyenoord ligt dat een stuk anders. De formatie van Ronald Koeman speelt niet overdreven offensief, maar ze weten wel de juiste mensen te bereiken. Bij de thuisclub waren de aanvallers net zoveel aan de bal als de verdedigers en middenvelders, wat duidt op een soepelere opbouw. Guyon Fernandez is zelfs de speler van Feyenoord die het meeste bij het spel werd betrokken. Waar Ajax na het heroveren van de bal vaak onnodig lang gaat breien, vindt de formatie van Koeman vaak in een paar passes de weg richting doel. Daarbij schromen ze niet om het middenveld, wanneer mogelijk, over te slaan. Hierdoor kwamen de pijnpunten in het positiespel van Ajax nog duidelijker voor het voetlicht. Zo profiteerde Ronald Koeman in een topper andermaal van de zwakheden van zijn tegenstander. Iets wat zijn collega bij Ajax nog lijkt te moeten leren.
Conclusie
De Klassieker toonde nogmaals aan dat de regerend landskampioen dit seizoen enorm zoekende is. Aan de ene kant deed De Boer dit seizoen al veel concessies aan zijn aanvankelijke opvattingen (spelers schuiven door het hele elftal bij blessures in plaats van inpassen eigen jeugd, waardoor spelers op posities terecht komen waar ze niet renderen en het inslijpen van patronen lastig wordt), maar aan de andere kant houdt hij te star vast aan een bepaald systeem, waar de spelers die hij opstelt en koopt niet geschikt voor zijn.
Wil De Boer nog wat van het seizoen maken, dan doet hij er goed aan te kiezen voor een middenveld met meer voetballend vermogen, zodat Ajax tegenstanders weer zijn wil kan opleggen. Met IsmaÏl Aissati, Nicolas Lodeiro, Christian Eriksen, Thulani Serero en Vurnon Anita is er wat dat betreft genoeg kwaliteit beschikbaar. De vrijkomende posities in de voor- en achterhoede kunnen prima ingevuld worden door aanstormende talenten als Stefano Denswil, Viktor Fischer en Ricardo van Rhijn.
Wil De Boer echter vasthouden aan spelers als Janssen en Enoh, dan zit er niets anders op dan het systeem te wijzigen. Met de recente uitschakeling in de beker, de onmogelijke opgave tegen Manchester United en de enorme achterstand in de competitie dreigt namelijk een kansloos seizoen. Door zijn elftal de komende maanden volledig in te richten naar zijn potentiële sterspelers (Janssen, Eriksen en Sulejmani) zou hij op de korte termijn best wat resultaat kunnen boeken. Er moet in elk geval een duidelijke keuze gemaakt worden. Verder aanmodderen in deze spagaat tussen idealisme en pragmatisme is volkomen zinloos. Wil de echte toptrainer nu opstaan?
Lees ook: Feyenoord duwt naïef Ajax deksel op neus
