In het machtsspel dat achter de coulissen plaatsvindt, zullen we bijna vergeten dat Louis van Gaal over een halfjaar de absolute baas bij Ajax kan zijn. De Amsterdammer werd door Steven ten Have benoemd als algemeen directeur, een functie die hij al jarenlang ambieert. We werpen alvast een blik in de toekomst en om een beeld te vormen van de FC Louis van Gaal. Een voorproefje op het Ajax van de komende jaren, bekeken door een glazen bol. Dit is het scenario waarin Van Gaal de macht krijgt in Amsterdam.
L’Histoire se répète
“Bij het Nederlands elftal heeft de methode Van Gaal niet gefaald, alleen de jongens accepteerden de methode Van Gaal niet meer. Die jongens wilden niet terug naar de basis, al zullen ze dat zelf ontkennen”, aan het woord is Louis van Gaal, die in oktober 2009 naar aanleiding van zijn succesjaar bij AZ heeft besloten Robert Heukels zijn levensverhaal te laten optekenen. Hij deed dit in twee boeken. Eén over zijn leven en één over zijn visie. Het interview met Pauw en Witteman waarin Van Gaal deze teksten uit, maakt deel uit van de campagne voor zijn boek. De quote tekent de voetbalman Van Gaal. Als het fout gaat dan komt dat omdat mensen niet naar hem luisteren.
Het is geen verhaal dat op zichzelf staat, maar een repeterend geheel. Succes ligt aan Van Gaal, falen ligt aan anderen. Een beeld dat ook in het buitenland bij FC Barcelona en Bayern München terugkeerde.
Het aankondigen van zijn vertrek bij AZ in het voorjaar van 2008 illustreert de Tulpengeneraal tot in de puntjes. Van Gaal diende na maandenlange teleurstellende resultaten zijn ontslag in bij AZ, maar zijn spelersgroep verzocht hem toch te blijven. “Als de spelers de komende weken laten zien dat ze voor deze trainer door het vuur gaan, blijft Van Gaal komend seizoen misschien toch hoofdcoach”, sprak voorzitter Dirk Scheringa vervolgens.
De hoofdtrainer verzette zich flink tegen deze lezing: “Ik hang niet aan een zijden draadje. Ik stop als ik bij de spelers geen verbetering zie. Die beslissing neem ik zelf.” Niet Van Gaal moest laten zien wat hij waard was, de spelers moesten laten zien dat ze hem waard waren.
Uit de notulen van de ledenvergadering waarin zijn ingediende ontslag als technisch directeur bij Ajax besproken werd blijkt opnieuw deze stelligheid: “De voorzitter verduidelijkt de situatie rond Louis van Gaal. Ajax is niet gelukkig met zijn vertrek, er lagen drie zaken ten grondslag aan het niet functioneren van de samenwerking: 1. Het functioneren van L. van Gaal; zijn presentatie, ook intermenselijk 2. De houding van de heer van Gaal naar de hoofdcoach en 3. De ideeën over de functie van TD. L. van Gaal vond zijn presentatie prima, voor de punten 2 en 3, die moet men los zien van een persoon, een mening hebben is prima maar hoe ventileer je die en hoe communiceer je met elkaar? De heer van Gaal wilde meer bevoegdheden, meer inspraak bij het aankoopbeleid, meer macht in de directie en zelfstandig beslissingen kunnen nemen.”
Het was het dramatische slotstuk van een jaar vol teleurstellingen. Van Gaal was gekomen met het doel voorlopig niet meer weg te gaan bij zijn jeugdliefde, maar het liep allemaal wat anders. Hij toonde zich incapabel in zijn functieprofieldoor zich constant met alles te bemoeien. Een toptrainer is nog niet gelijk een topdirecteur, dat heeft het verleden wel uitgewezen. Van Gaal is tot op de dag van vandaag boos over de vergadering waarin zijn ontslag werd bevestigd: “Hoe kan het dat niemand zich destijds heeft afgevraagd hoe het kan dat de technisch directeur opstapt? De ledenraad had het bestuur op het matje kunnen roepen.”
Totale macht
Van Gaal lijkt te hebben geleerd van het eerdere debacle, maar dan wel op zijn manier. Niet hij gaat het de volgende keer anders doen, maar Ajax gaat het de volgende keer alles doen. Ditmaal wil hij namelijk de totale macht. Niets meer en niets minder: “Als Ajax aan mijn voorwaarden wil voldoen, als ik dus echt de baas mag zijn, dan ben ik wel bereid te heroverwegen terug te komen”, stelt de Amsterdammer. “Ik móét nummer één zijn. Frank de Boer heeft gezegd dat ik een goede technisch directeur zou zijn. Maar dat ambieer ik helemaal niet. Je zult me niet meer op het veld zien. Als ik terugkeer, wil ik algemeen directeur zijn. De baas zijn, de lijnen uitzetten. Dan ga ik ook écht beleid voeren. Dat is één voorwaarde.”
Het is het model Van Gaal. Hij is de baas en niemand anders. Vanuit die situatie geeft hij bepaalde mensen vertrouwen en vrijheid, maar wel met zijn constant toeziend oog op de achtergrond. Van Gaal wil namelijk alles weten en is daarom ook een groot voorstander van zoveel mogelijk meten, op die manier behoudt hij altijd de controle. Een essentieel onderdeel van zijn werkwijze. Constant alles onder controle houden, de permanente vinger aan de pols.
Als iedereen daarin meegaat, dan levert dit Van Gaal steevast succes op. Het lukte met een jonge ploeg van Ajax in de jaren negentig, met overwegend diezelfde spelersgroep in Barcelona, met een jonge selectie van AZ en een halfjaar lang bij Bayern München. Het is echter zeer de vraag of zijn werkwijze nog wel past bij deze tijd.
In de hoogtijdagen van Louis van Gaal was Ajax nog een betrekkelijk kleine organisatie, die je makkelijk in de hand houdt. Bij Barcelona, AZ en Bayern München leefde hij bij de gratie van een alleenheerser (Nunez en Scheringa) of een groep aristocraten (Hoeness, Beckenbauer en Rumenigge) als ruggensteun. Met hun steun kon hij de gehele club onderwerpen aan zijn strikte regime, maar zodra deze steun wegviel, kwam de onvrede over de oefenmeester direct aan het oppervlak.
Dat een dergelijke macht bij Ajax tegenwoordig onmogelijk is, heeft Johan Cruijff reeds aan de lijve ondervonden. Hij is anderhalf jaar na het uitbreken van zijn fluwelen revolutie alleen nog maar toegekomen aan de hervorming van de basis van de jeugdopleiding. De rest van zijn geplande hervormingen stuiten op grote weerstand binnen de club, terwijl Cruijff de menigte (leden, oud-voetballers en supporters) aan zijn zijde mag scharen. Van Gaal kan hier niet op rekenen en de mensen die hem hebben aangesteld, zijn waarschijnlijk op 10 februari verdwenen.
Als Van Gaal in 2004 al teleurgesteld was over de weerstand die hij ondervond tegen zijn werkwijze, dan komt hij anno 2012 helemaal van een koude kermis thuis. Ajax is na een machtsstrijd die zijn weerga niet kent totaal verscheurd in verscheidene kampen en het draagvlak voor Van Gaal is binnen de club kleiner dan ooit. Voornamelijk vanwege de manier waarop hij binnen is gekomen, maar ook zijn werkwijze wordt openlijk bekritiseerd.
Veilig
Voor zijn spelers is de werkwijze van Louis van Gaal echter ook vaak een zege. Zijn leerling José Mourinho heeft deze strategie feilloos van hem overgenomen. Naar binnen toe is Van Gaal kritisch en dominant aanwezig, maar naar buiten toe vangt hij alle klappen op die voor de mensen onder hem bestemd zijn. Van Gaal heeft een olifantenhuid en verdedigt zijn mensen in de media tot op het bot, zelfs als dit hem op hoongelach komt te staan van diezelfde media. Hij is in staat zichzelf op te offeren voor het grotere geheel.
Hij creëert daarmee wel een veilige werkplek, waarin mensen zich vrij en veilig kunnen bewegen, zonder bang te zijn voor de boze buitenwereld. Een dergelijk beeld zou op dit moment veel mensen in de Ajax-organisatie als een soort utopia voor ogen staan. Van Gaal brengt rust, stabiliteit en structuur. Iedereen weet dat hij domineert, bepaalt en controleert, dat is wel zo duidelijk. Je weet in elk geval waar je aan toe bent. Het systeem dat geleid wordt door Van Gaal veranderd niet en iedereen maakt zich ondergeschikt aan dit systeem.
Creativiteit
Creatieve spelers hebben echter bezwaren tegen de werkwijze van de Tulpengeneraal, omdat ze zich op het veld niet optimaal kunnen uiten onder Van Gaal. Hij gelooft namelijk niet in het voetballen op intuïtie en wil dat spelers bij iedere actie op het veld een risicoafweging maken. Valt deze keuze verkeerd uit, dan kunnen ze rekenen op een donderspeech van de hoofdtrainer, die hij onderstreept met beelden en cijfers. Zo snijdt Van Gaal in zijn strijd om het toeval uit te sluiten het exceptionele uit zijn elftal.
Dit is ook direct het grootste probleem van het door Van Gaal en Adriaanse bedachte TIPS. Voor een voetballer van Ajax zijn Techniek, Inzicht, Persoonlijkheid en Snelheid zeer belangrijke eigenschappen, maar door de methode te verheffen boven de praktijk werd het exceptionele uit de opleiding verwijderd. Met alle gevolgen van dien. De levensader van Ajax werd gestelpt door een in theorie fantastisch plan, dat in de praktijk desastreus bleek te werken.
Ambities
De plannen van Louis van Gaal met Ajax lijken glashelder, ondanks het feit dat hij zich hier sinds zijn aanstelling niet openlijk over heeft uitgelaten. Hij wil terug naar de Europese top aan de hand van het technisch beleidsplan dat hij reeds in 2004 opstelde. Johan Cruijff wordt door critici vaak verweten de blik op de realiteit kwijt te zijn geraakt door te stellen dat hij in een tijdsbestek van vijf jaar terug wil naar de Europese top. In het beleidsplan van Louis van Gaal werd gesteld dat Ajax eens in de drie jaar minimaal de halve finale van het kampioenenbal moet bereiken. Daarbij sprak Van Gaal de ambitie uit de Champions League snel weer te winnen.
Voorafgaande aan het seizoen 2004/2005 formuleerde Van Gaal dat dan ook doodleuk als doel voor het komende seizoen aan zijn hoofdtrainer Ronald Koeman.“Dat moet wel het doel zijn”, verklaart de toenmalig technisch directeur. “De kwartfinale is zeker haalbaar en met een beetje geluk kunnen we nog verder komen.”
Een inschattingsfout. In de competitie moest Ajax een gat van tien punten laten naar PSV. In de Champions League volgde een afstraffing tegen Bayern München (4-0), nederlagen tegen Juventus en Maccabi Tel Aviv en uiteindelijk een derde plaats in de poule, waarbij men Maccabi Tel Aviv slechts op onderling resultaat voorbleef. In de UEFA Cup bleek Auxerre te sterk voor de beoogd Champions League winnaar, die in de KNVB Beker zijn meerdere moest erkennen in Willem II.
Qua selectiebeleid zat Van Gaal sowieso niet zo op één lijn met Ronald Koeman, die zijn technisch directeur verzocht om gerichte versterkingen in de zomer van 2004. Koeman wilde een rechtsbuiten, waarbij zijn voorkeur uitging naar Kalu Uche en een spits. Van Gaal besloot de Argentijn Mauro Rosales te halen voor de rechterflank en verkocht op de slotdag van de transfermarkt topspits Zlatan Ibrahimovic, waarbij hij algemeen directeur Arie van Eijden toevoegde: “Zonder hem worden we ook wel kampioen.”
Liever kiest Van Gaal voor de eigen jeugd, die hij opleidt volgens zijn TIPS-systeem. Ieder elftal in de jeugdopleiding speelt volgens een vast systeem onderscheidend voetbal en daaraan zijn bepaalde doelstellingen verbonden. Iedere spelers die voortkomt uit zijn jeugdopleiding moet als hij de hele opleiding doorlopen heeft moeiteloos mee kunnen draaien in het eerste elftal, dat exact hetzelfde systeem speelt. Daarom bemoeide Van Gaal zich in zijn periode als technisch directeur ook actief met de speltactiek van hoofdtrainer Koeman, die minder attractief speelde dan hij wenste.
Schoolmeesters, geen oud-voetballers
Om zijn visie optimaal vorm te geven moeten alle neuzen dezelfde kant op staan en vermoedelijk is algemeen directeur ad interim Martin Sturkenboom daarom nu bezig op de Toekomst schoon schip te maken. Van Gaal heeft eerder meermaals aangegeven niet samen te willen werken met Johan Cruijff en ook van oud-voetballers als trainer is hij niet direct een voorstander: “Je moet geen trainers gaan aanstellen, louter en alleen omdat ze vroeger bij Ajax gespeeld hebben.” Bekend is de anekdote dat geestverwant Co Adriaanse het niet toestond dat Frank Rijkaard stage bij hem kwam lopen. Later meldde hij over de trainersambities van Marco van Basten: “Een goed paard is nog geen goede ruiter.”
Meten en controleren is het credo. Plezier staat daarbij niet centraal: “Ik houd er niet van als mensen voetbal als een uit de hand gelopen hobby zien”, verklaart Van Gaal. “Voetbal is topsport, een vak waar je serieus mee bezig moet zijn.”Ook als je een jeugdspelertje bent blijkt uit de film ‘Daar hoorden zij engelen zingen’. Schreeuwende jeugdtrainers imiteerden hun idool Van Gaal tegenover jonge jeugdspelertjes. Typerend is de trainer van de D1, die na een overwinning op PSV D1 een speech houdt waarin hij zijn jongens totaal de grond in boort. De warming up was niet scherp genoeg. Hij zag lachende gezichten en ballen die van de voeten afsprongen. Dat kan dus niet, als je een serieus vak aan het uitoefenen bent.
Individuele training? Prima, maar voetbal blijft een teamsport en uiteindelijk moet de individuele training in dienst staan van het team en het groepsproces.
De oud-voetballers die Cruijff heeft neergezet op de Toekomst lijken gezien deze constateringen aan hun laatste maanden bezig. De meeste individuele trainingen zullen geschrapt worden (met het vertrek van Marc Overmars, Bryan Roy, Jaap Stam en vele anderen tot gevolg) en Cruijff-geestverwanten als Wim Jonk, Dennis Bergkamp, Orlando Trustfull, Michel Kreek en Ruben Jongkind zullen het veld moeten ruimen. Als je niet wilt werken vanuit de strikte hiërarchische structuur die Van Gaal voor ogen staat, met zichzelf als alleenheerser, dan is er geen plaats voor jou in het nieuwe Ajax.
Glazen bol
Dan wordt het tijd om de glazen bol er eens bij te pakken en de ideale organisatie van Louis van Gaal uit te tekenen. Natuurlijk is dit speculatie, aangezien Van Gaal zich nog niet uitgelaten heeft over zijn exacte plannen met het huidige Ajax. Het vaste team specialisten dat Van Gaal overal mee naar toe sleept, komt vermoedelijk ook bij Ajax binnen. Via Edwin Goedhart, die eerder met Van Gaal werkte bij AZ, is videoanalist Max Reckers reeds bij Ajax betrokken. Zijn collega-analist Kees Verver, die eerder een week in dienst was van Ajax, zal waarschijnlijk snel volgen. Net als Frans Hoek (keeperstrainer), Andries Jonker (assistent), Jos van Dijk (inspanningsfysioloog) en Marcel Bout (scout/assistent/analist) die eerder met Van Gaal werkten bij Bayern München.
Uit zijn eerdere Ajax-periode ontmoet Van Gaal Frank de Boer (hoofdtrainer), Danny Blind (rechterhand), René Wormhoudt (fitness trainer), Pim van Dord (fysiotherapeut), Henny de Regt (hoofd jeugdscouting) en Piet Bon (clubarts) opnieuw. Het ligt in de lijn der verwachting dat ook Patrick Kluivert (spitsentrainer), Winston Bogarde (verdedigingstrainer), Robin Pronk (trainer B1), Patrick Ladru (trainer D1), Casimir Westerveld (trainer E1) en Edgar Davids (assistent Jong Ajax) ook weer op een functie mogen rekenen in het gloednieuwe Ajax.
Co Adriaanse werd reeds gelinkt aan Ajax en het is goed mogelijk dat hij opnieuw hoofd opleidingen wil worden bij de Amsterdamse club. Die functie bekleedde hij ook al in de eerdere periode van Van Gaal bij Ajax. Mocht het zo ver komen, dan lijkt het logisch dat hij zijn techniektrainer Chris Kronshorst meeneemt.
Mocht Adriaanse geen behoefte hebben aan deze uitdaging, dan lijkt het aannemelijk dat Blind voor de functie van hoofd opleidingen wordt benaderd. Deze functie oefende hij ook al uit in de periode dat Van Gaal technisch directeur was. Mocht Blind hoofd opleidingen worden, dan kan Hennie Spijkerman aanblijven als assistent van Frank de Boer.
Oud-hoofdscout Ton Pronk, die in 2007 met pensioen ging, wordt de laatste tijd zeer regelmatig gespot op de Toekomst en gezien hun goede band zou Van Gaal hem graag weer als hoofd scouting willen hebben. Het is echter de vraag of Pronk hier nog wel voor open staat.
In de directie wordt Van Gaal gedekt door Martin Sturkenboom (COO), Henri van der Aat (CCO) en Jeroen Slop (CFO) die al hebben toegezegd graag met hem een directieteam te willen vormen.
Via zijn kaartclubje zou Van Gaal de overige plaatsen in de organisatie kunnen opvullen. Kaartvriend Ger Boer is reeds gepromoveerd tot een hoge positie in de organisatie en via een andere kaartvriend (Ruud Bröring) kent Van Gaal mental coach Toon Damen, wiens boek ‘Kopsterk’ door Van Gaal onder de aandacht werd gebracht. Dankzij het totale mens principe dat Van Gaal hanteert zullen er sowieso stappen gezet worden op het mentale vlak.
Het nieuwe Ajax
Zo zal het nieuwe Ajax, dat zich kenmerkt door structuur en hiërarchie, steeds meer vorm gaan krijgen, met Louis van Gaal als leider en inspirator. Hij wil met zijn mensen voortborduren op het voorwerk van Johan Cruijff en zo zijn club weer terugbrengen aan de Europese top, maar daarmee ruïneert hij wel het fundament dat de groep Cruijff in de afgelopen maanden heeft neergelegd. Daarom is het zaak nu een duidelijke keuze te maken. Uiteraard, in het belang van Ajax.
Kies je voor de revolutionaire voetballijn die door Cruijff is ingezet of geef je alle macht uit handen aan Van Gaal? Een keuze die niet aan de mensen met verstand van de materie is, maar gemaakt wordt in de rechtszaal op 7 februari. De rechter heeft daarmee het lot van Ajax in handen en daarmee staat ook de FC Louis van Gaal voorlopig op losse schroeven. Is dat in het belang van Ajax?
